"Rozwój potęgi woli przez psychofizyczne ćwiczenia według dawnych aryjskich tradycji oraz własnych swoich doświadczeń podaje do użytku rodaków Wincenty Lutosławski"
Rozwój potęgi woli przez psychofizyczne ćwiczenia według dawnych aryjskich tradycji oraz własnych swoich doświadczeń podaje do użytku rodaków Wincenty Lutosławski, Wincenty Lutosławski, nakład Warszawa: Gebethnera i Wolffa; Kraków: G. Gebethner i Spółka; druk: Rubieszewskiego i Wrotnowskiego w Warszawie, 1909; 192 ss.; zawiera indeks najważniejszych pojęć oraz spis głównych prac autora. Wydanie drugie z niewielkimi zmianami ukazało się w tym samym wydawnictwie w 1910 r. Wydanie trzecie ukazało się w 1923 r. w Wilnie nakładem Księgarni Stowarzyszenia Nauczycielska Polskiego. Zawiera ono wiele zmian wprowadzonych przez Lutosławskiego pod wpływem „bogatego doświadczenia łaski”, które przyniósł mu rok 1913 i lata kolejne, a które całkowicie zmieniło jego stosunek do praktyk proponowanych w pierwotnej wersji podręcznika. Zasadnicza zmiana polegała na uzupełnieniu książki o trzy rozdziały, które w istotny sposób zmieniają wymowę całości. Włączenie ich było warunkiem, który postawił filozof wydawcy i od niego uzależnił wydanie zgody na druk. Nowe rozdziały noszą tytuły: „Posty”, „Modlitwa” i „Służba Boża”. Kładą one nacisk na pogłębienie życia duchowego poprzez nawiązanie indywidualnej relacji z Bogiem. W wstępie do tego wydania Rozwoju potęgi woli... Lutosławski wyraźnie podkreślał, że to właśnie te trzy elementy – post, modlitwa i służba boża, a nie opisane wcześniej praktyki jogi są najważniejsze, najbardziej skuteczne i w istocie jedyne właściwe dla każdego Polaka. Są one [post, modlitwa, służba boża – A. Ś.], pisał Lutosławski – „daleko ważniejsze dla rozwoju wszechmocy woli, niż wszystkie ćwiczenia wskazane w pierwszych dziewięciu rozdziałach [...]. Ale dziś ostrzegam czytelnika Polaka, że każdy naród ma swoje drogi odrębne, wiodące ku spełnieniu właściwego narodowego powołania i drogą polskiego narodu, cieszącego się najintensywniejszą świadomością narodową, nie może być ta sama, którą kroczyli ziomkowie Rabindranath Tagore […]. Mamy w tym względzie wskazówki mędrców naszych, którzy głębiej pojmowali rzeczywistość bytu, niż najmędrsi bramini. Te prawdy ducha, które wyzwalają z jarzma niewoli cielesnej, usiłowałem streścić w ostatnich trzech rozdziałach niniejszego wydania i przez to dopiero przyswoiłem myśli narodowej dzieło, poczęte z obcego ducha […]. Śmiem twierdzić, że w trzech ostatnich rozdziałach tego nowego wydania Rozwoju potęgi woli podaję drogę niezawodną, wiodącą do zdrowia, siły i pogody ducha każdego, co zechce pracować nad sobą i służyć bliźnim” (Lutosławski 1923: VII–VIII).
Książka cieszyła się znaczną popularnością. Wydanie pierwsze w nakładzie 3 100 egzemplarzy zostało rozsprzedane w ciągu kilku miesięcy. Łącznie wszystkie trzy wydania miały nakład około 10 tys. egzemplarzy (Szczepański 1939: 107). Publikację książki poprzedził dwuczęściowy artykuł pt. „Joga, czyli rozwój potęgi woli”, opublikowany na łamach „Eleusis. Czasopismo Elsów” (Lutosławski 1907 i 1908), obejmujący przede wszystkim praktyczne wskazówki mające zachęcić czytelników do samodzielnego eksperymentowania z opracowaną przez Lutosławskiego metodą. W okresie powojennym Rozwój potęgi woli wydawano kilkakrotnie: w 1987 r. (Warexpo, Warszawa) ukazał się okrojony przedruk wydania trzeciego; w 1991 r. (Horyzont, Koszalin) ukazał się bardzo skrócony przedruk wydania pierwszego, książkę zaopatrzono w podtytuł „Leczenie siłą woli”, a na tylnej okładce umieszczono m. in. hasło „Bardzo proste nauki jak osiągnąć zdolności parapsychiczne”; w roku 1992 i 1994 (Croma, Wrocław) opublikowano przedruk wydania trzeciego, przy czym wydanie z 1992 r. (opisane jako „wydanie I powojenne”) jest znacznie okrojone oraz wprowadzono doń szereg zmian (m. in. zmieniono tytuły rozdziałów, ich kolejność, terminologię).
Rozwój potęgi woli... powstał w 1905 r. w Kosowie koło Kołomyi, w sanatorium prowadzonym przez Apolinarego Tarnawskiego (1851–1943), twórcę polskiego przyrodolecznictwa, któremu Lutosławski książkę zadedykował. Odpisy tekstu – jak pisze autor we wstępie – służyły „od tego czasu [tj. od 1905 r. – A. Ś.] tak skutecznie, że dziś ogłoszenie go drukiem odpowiada istniejącej potrzebie” (Lutosławski 1909: V). Zawarte w książce wskazówki, na co wskazuje autor w podtytule książki i co opisuje szczegółowo we wstępie, są owocem jego własnych doświadczeń. Lutosławski, po wydaniu w 1897 r. Plato’s Logic – dzieła swego życia, nad którym pracował intensywnie przez 10 lat, doświadczył głębokiej zapaści zdrowotnej. Choroba polegała na ogólnej niemocy, poczuciu nieustannego znużenia i fizycznego wyczerpania. Stan ten Lutosławski opisywał jako „śmierć ciała”. Przy czym owa „śmierć”, „owe letargi były to stany niemocy fizycznej i polegały jedynie na ogromnym oporze stawianym przez ciało wobec każdego ruchu. Nie sięgały one do duszy, nie stwarzały melancholii ani pesymizmu, tylko czasem budziły wielką tęsknotę do wyzwolenie ducha z niedołężnego ciała” (1909: VII). Wszelkie terapie, a tych Lutosławski wypróbował niemało, okazały się nieskuteczne. Przyjechawszy w 1903 r. do Londynu filozof rozpoczął intensywne studia w British Library, skupiając się na „zdrowiu, stosunku ducha do ciała i różnych metodach zwalczania chorób chronicznych” (Lutosławski 1909: XI). W ten sposób natknął się na publikacje poświęcone jodze. Wiosną 1905 r., bazując na wiedzy zaczerpniętej z książek, Lutosławski rozpoczął samodzielną praktykę „rytmicznego oddychania”, ale nie mając na ten temat wystarczającej wiedzy, a także czyniąc to bez umiaru, podupadł na zdrowiu jeszcze bardziej. Zdesperowany, opuścił Londyn i udał się do Kosowa. Tam – praktykując spokojnie i systematycznie – szybko powrócił do pełni sił, a na podstawie zebranych informacji, a po części w oparciu o własne doświadczenia, opracował program ćwiczeń opisany w Rozwoju potęgi woli... Uznawszy stworzony przez siebie zestaw praktyk za skuteczny, Lutosławski włączył go do programu wychowania narodowego, mającego prowadzić do odrodzenia, a w dalszej przyszłości – wyzwolenia narodu polskiego. W sposób szczególny Lutosławski zaleca praktykowanie jogi według opracowanej przez siebie metody: dzieciom i młodzieży w celu przyuczenia ich do samodyscypliny i panowania nad sobą, wyrobienia nawyków higienicznych (właściwe oddychanie, właściwe odżywianie się, zabiegi higieniczne) oraz rozwinięcia sprawności i tężyzny fizycznej; robotnikom, którzy, jako klasa „wydziedziczona”, poprzez praktyki będą mogli wyzwolić się „z upokarzającej niewoli” pracy fizycznej i rozwinąć kompetencje intelektualne i duchowe, także podnieść jakość płodzonego potomstwa; kobietom, które, będąc kapłankami ogniska domowego, dzięki ćwiczeniom jogi będą mogły stać się „akumulatorem prany” i „promieniować siły na męża, rodzeństwo i rodziców”; artystom i uczonym, którzy w ćwiczeniach jogi znajdą sposób na poddanie całego swojego życia dyscyplinie zapewniającej tak efektywność, jak i wysoką jakość ich pracy.
Inspiracje i źródła, z których czerpał Lutosławski, były różnorodne. Dwa podstawowe, które dostarczyły filozofowi wiedzy na temat systemu i praktyk jogi, to: a) wizja jogi sformułowana przez Swamiego Vivekanandę i przedstawiona w pracy Raja Yoga, z tego źródła Lutosławski zaczerpnął przede wszystkim dwudzielną strukturę swojego programu ćwiczeń (część zewnętrzna – wstępna i wewnętrzna – właściwa), osiem członów jogi (jama, nijama, asana, pranajama, pratjahara, dharana, dhjana, samadhi); mesmerystyczną koncepcję prany, która pozwoliła filozofowi uzasadnić skuteczność praktyk oddechowych (tzw. „ćwiczeń ożywczych”) i ćwiczeń psychofizycznych; b) wizja jogi upowszechniona przez Ramacharakę i przedstawiona m. in. w jego dwóch cieszących się niezwykłą popularnością książkach The Hindu-Yogi Science Of Breath. A Complete Manual of the Oriental Breathing Philosophy of Physical, Mental, Psychic and Spiritual Development (1903) oraz Hatha Yoga or the Yogi Philosophy of Physical Well-Being. With Numerous Exercises (1904); na podstawie tych źrodeł Lutosławski opracował wskazówki dotyczące niektórych ćwiczeń fizycznych, praktyk oddechowych, zabiegów higienicznych, dietetyki oraz zalecenia dotyczące relaksacji. Dodatkowo Lutosławski korzystał z idei wyrażonych m.in. przez Genevieve Stebbins, Maximiliana Bircher-Bennera (1867–1939), Herewarda Carringtona (1880-1958), Edwarda E. Purintona (1878–1945), Horace'a Fletchera (1849–1919), Kennetha Sylvana Guthrie (1871–1940), Alexandra Haiga (1853–1924), Edwarda Carpentera (1844–1929), Hirama Erastusa Butlera (1841–1916).
Spis treści: I. Aryjskie tradycje; II. Warunki powodzenia ćwiczeń; III. Rytm oddychania; IV. Ćwiczenia ożywcze; V. Umiejętność odpoczynku; VI. Ćwiczenia psychofizyczne; VII. Ćwiczenia estetyczne; VIII. Radża joga; IX. Zastosowania szczegółowe.
Agata Świerzowska
Literatura: Lutosławski W., 1907, Joga czyli rozwój potęgi woli przez psychofizyczne ćwiczenia (cz. I), „Eleusis. Czasopismo Elsów”, red. S. Witkowski t. II, s. 79–114; Lutosławski W., 1908, Joga czyli rozwój potęgi woli przez psychofizyczne ćwiczenia (cz. II), „Eleusis. Czasopismo Elsów”, red. T. Dąbrowa, t. III–IV, s. 178–219; Lutosławski W., 1909, Rozwój potegi Woli, Warszawa; Lutosławski W., 1923, Rozwój potęgi woli, Wilno; Szczepański L., 1939, Wiedza tajemna, wróżbiarstwo, magia dni naszych, Kraków; Świerzowska A., 2016, Szukając wsparcia. Korespondencja Wincentego Lutosławskiego i Hirama Erastusa Butlera, „Przegląd Religioznawczy”, nr 1 (259), s. 123–138; Świerzowska A., 2015, Esoteric Influences in Wincenty Lutosławski’s Programme of National Improvement. Prolegomena, „Estetyka i Krytyka”, seria: „The Polish Journal of the Arts and Culture” (Esoteric Studies. Polish Contributions), 13 (1), Kraków, s. 147–173.
Słowa kluczowe: Lutosławski, Vivekananda, Ramacharaka, Stebbins, joga, radźa joga