Siedlecki Franciszek

 

Franciszek Siedlecki, (ur. 22 lipca 1867 w Krakowie, zm. 1 września 1934 w Warszawie), polski malarz i grafik, autor scenografii teatralnych, krytyk sztuki oraz teatrolog reprezentujący nurt symbolizmu i secesji.

Absolwent Wydziału Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego. W roku 1893 rozpoczął studia artystyczne w Monachium w pracowni Franza Stucka. W roku 1894 wyjechał do Paryża, gdzie uczył się w prywatnej Académie Colarossi. Współpracował jako ilustrator z czasopismem „Chimera”. W 1910 objął nadzór nad graficzną szatą miesięcznika „Sfinks”, a w 1911 r. został kierownikiem artystycznym czasopisma „Sztuka”.


Medytacja, akwaforta, akwatinta, 195/140
MNW, nr inw. G.Pol. 168471:
odbitka na papierze kremowym żeberkowym, sygn. ołówkiem

Pierwsze datowane prace artysty pochodzą z lat 18941898. Są to portrety olejne, w których widać dążenie do oddania podobieństwa portretowanego, a ich tonacja czarno-szaro-brązowa przypomina tzw. monachijski koloryt. W Paryżu był pod wpływem malarstwa impresjonistycznego oraz symbolizmu. Pod koniec XIX w. coraz więcej czasu zaczął poświęcać grafice, głównie akwaforcie – technice najwłaściwszej „dla wizjonerów, artystów, którzy przejmują rzeczywistość jako złudne wrażenie” (Cieślewski 1929: 10). Pierwsze znane grafiki Siedleckiego pochodzą z 1899 r., powstały one pod wpływem spotkania z Edwardem Munchem. Można doszukać się pewnych podobieństw w ujęciu tematu i sposobie opracowania płyty. Jeśli chodzi o tematykę, to z pewnością pierwsze znane prace graficzne Siedleckiego zostały zainspirowane metafizyką płci Stanisława Przybyszewskiego. W Paryżu podczas pierwszych lat pobytu Siedleckiego duży wpływ na artystę wywarły głośne wówczas Salony „Zakonu Róży i Krzyża” (Orde de la Rose + Croix), odbywające się corocznie w latach 18921897. Wystawiali tam m. in. Maurice Denis, Felix Valloton, Emile Bernard, Jan Toorop, Ferdinand Hodler, Fernand Khnopff, Gustave Moreau, Odilon Redon; wszyscy duchowo bliscy twórcy. Salony te reprezentowały szeroki wachlarz poszukiwań spod znaku symbolizmu, closonizmu, secesji, prerafaelityzmu, wzbudzających duże zainteresowanie środowisk symbolistycznych. Inicjator i twórca grupy – Sar Peladan – był wyznawcą wielkich tradycji sztuki idealistycznej. W swoich pismach głosił, że nie ma innej rzeczywistości niż Bóg, nie ma innej prawdy niż Bóg, nie ma innego piękna niż Bóg. W sztuce postulował ideał katolicyzmu i mistycyzmu, dopuszczając na Salony wszystkie dzieła oparte na legendzie, micie, alegorii. Słowa Peladana stały się credo artystycznym twórczości Siedleckiego, nadające mu miano mistyka (nazywany był przez przyjaciół Frankiem Mistykiem). Siedlecki szczególną wagę przywiązywał do mistyki chrześcijańskiej, studiował historię zakonów, żywoty świętych, pisma wielu mistyków. W jednym ze swoich artykułów pisał: „Dla uzyskania szczytów piękna duch ludzki musi się wznieść do duchów wyższych, do hierarchii aniołów, wśród których żyli artyści i mistycy średniowiecza. Obcowanie ze świętymi – oto jedyna droga dla dzisiejszego ekspresjonisty” (Siedlecki 1928: 6) Uzupełniał tę myśl w innym miejscu: „W pozaprzestrzennych krainach wyobraźni obrazy malarskie, poetyckie i muzyczne istnieją obok siebie, jak córy milczących macierzy – idei tronujących w dalszych sferach, o których nam słuchy dochodzą z przeżyć mistycznych świętych i inspiracji poetów” (Siedlecki [rękopisy]). W duchu takich przemyśleń powstało wiele prac malarskich i graficznych: postacie Chrystusa, świętych, aniołów, archaniołów, kompozycje Ojcze nasz, Prarodzice, Gloria, Promień łaski, Zstępujący. Najchętniej podejmował tematy, które w tradycji sztuki rzadko były obrazowane. Siedlecki był przekonany o wielkim posłannictwie sztuki oraz roli, jaką odgrywać w niej mogą niektórzy twórcy. Pisał: „Poza wszelkimi kierunkami stoi i stać będzie zawsze artysta, czujący w sobie działanie pneumatologiczne, wiedzący, że jest tylko naczyniem sił boskich, przejawiających się przez niego, a przemawiających do ludzi o tajemnicach bytu, o harmonii we wszechświecie, o pięknie z promieni gwiazd tkanym na płaszczu najwyższych istot niebiańskich” (Siedlecki 1927: 7). Zagadka bytu kryje się w przestrzeni kosmicznej, nauka m. in. astronomii wytycza tak nieskończone drogi poznania, że duch ulata z nią w krainę fantazji i z tych krain sztuka powinna czerpać rozmach. Przestrzeń kosmiczna ukazana została w wielu pracach Siedleckiego, gdzie bohaterami są nie tylko świetlane postacie z zaświatów, ale także personifikacje wielu gwiazd, tworzących systemy planetarne (Sfery, Gwiazdy, Syriusz, Świat planet, Plejady). Astronomią i jej odkryciami Siedlecki interesował się już we wczesnym okresie twórczości. W Paryżu duże wrażenie wywarło na nim pismo „La Revue Cosmique”, należał do stałych czytelników „Uranii”, warszawskiego miesięcznika poświęconego astronomii.


Rudolf Steiner - Głowa filozofa - Myśliciel, 1925
Akwaforta, mezzotinta, 241/180
MNW, nr inw. Gr. Pol. 82270:
odbitka na papierze kremowym, sygnowana

Siedlecki interesował się także kulturą Dalekiego Wschodu, kolekcjonował drzeworyty japońskie, zajmował się zdobnictwem Indii i innych krajów azjatyckich, znał wiele tekstów wedyjskich (ilustrował jedno z tłumaczeń polskich). W sztuce hinduskiej widział odzwierciedlenie „natchnień mistycznych oraz irracjonalnych stanów duszy”.

Niewątpliwy jest wpływ na twórczość Siedleckiego Rudolfa Steinera. Artysta poznał twórcę antropozofii w roku 1913 w Monachium. Steiner po obejrzeniu prac artysty miał „bardzo go komplementować”, a o jego akwafortach powiedzieć, że „podobnej techniki jeszcze nie widział w krajach Europy Zachodniej” (List W. Siedleckiej do S. Markowskiego 1913). Dłuższy kontakt między Siedleckim i Steinerem nastąpił w latach 1914–1918, gdy artysta wraz z żoną Wigą pracował przy budowie Goetheanum w Dornach. Do koncepcji głoszonych przez Steinera i do grupy antropozofów tam zgromadzonych – jak wynika z korespondencji – odnosił się nieufnie. W jednym z listów do brata żony pisał: „Samej tu Wigi zostawić nie można. Również nie uważam za korzystne dla niej przebywać w tym towarzystwie, w którym ja tylko gościem byłem […]. Bardziej wolę pracę u nas, po Bożemu choć w skromnych, ale prawdziwych warunkach” (List F. Siedleckiego do S. Markowskiego 1918). Swój stosunek do głównych poglądów Steinera zawarł w malowanej w tym czasie akwareli pt. Fałszywy prorok. Kontakt z taką silną indywidualnością jak Steiner na pewno nie pozostał bez śladu, tym bardziej że Wiga należała do zagorzałych wyznawców antropozofii. Siedlecki prawdopodobnie pod wpływem Steinera zaczął interesować się oddziaływaniem pism artystycznych na różne warstwy robotnicze, podobały mu się reżyserowane przez Steinera misteria oraz eurytmia. Niektóre tematy w twórczości artystycznej Siedleckiego mogły być zainspirowane wywodami Steinera (np. Medytacja). Zagadnienia mistyczne, które artysta pragnął wyrazić w swoich kompozycjach, miały w dużej mierze te same źródła, mogące prowadzić obu do podobnych wniosków, ponieważ: „filozofia mistyczna, nie krępowana dogmatycznymi ograniczeniami i rozwijająca się swobodnie, dochodziła wszędzie i zawsze do jednakowych rezultatów. I w starożytnym Egipcie i w Indiach, i u neoplatończyków, i u gnostyków […] i u nowoczesnych teozofów, i neobuddystów znajdujemy jedno i to samo jądro, dookoła którego grupują się rozmaite obrazy, symbole, rozumowania i teorie” (Matuszewski 1965: 241). 

 

                                                                                                          Zofia Krasnopolska-Wesner

 


Pogrzeb Franciszka Siedleckiego we wrześniu  1934 r.,
Kraków, kaplica przy cmentarzu Rakowieckim, NAC

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 


NAC

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Literatura:Cieślewski T., 1929, Sześć akwafort oryginalnych Konstantego Brandla, Warszawa-Paryż; Czarnecki K., 1991, Grafika Franciszka Siedleckiego. Katalog prac, Płock; Delevoy R. L., 1977, Journal du Symbolisme, Paris; List W. Siedleckiej do S. Markowskiego z 5 IX 1913, Zbiory Specjalne IS PAN, nr inw. 1311, k.16; List F. Siedleckiego do S. Markowskiego z 26 V 1918, Zbiory Specjalne IS PAN, nr inw. 1311, k.34-35; Matuszewski I., 1965, Słowacki i nowa sztuka (modernizm), Warszawa; Siedlecki F., 1928, Sztuka hinduska, „Dzień polski”, nr 208; Siedlecki F., Rękopisy w Zbiorach Specjalnych IS PAN (nr inw. 1311); Siedlecki F., 1927, Wystawa w Zachęcie sztuk pięknych, „Dzień polski”, nr 59; Stępień H., Liczbińska M., 2012, Artyści Polscy w środowisku monachijskim w latach 1828–1914. Materiały źródłowe, Kraków.

 

Słowa kluczowe: grafika, Wiga Siedlecka, Rudolf Steiner, antropozofia, astrologia