Wolnomularstwo (franc. maçonnerie, ang. freemasonry), sztuka prosto­kątnego budowania życia, doskonaienie własnego Ja i całej ludzko­ści. Wolnomularstwo pragnie podnieść do najwyższej doskonałości prawo moralne, wspólne wszystkim ludziom, drogą wewnętrznego rozwoju i zewnętrznej działalności jednostki. Związek wolnomularski jest bractwem wyzwolonem z różnic, dzielących ludzkość podług stanowisk, stanów, narodowości, ras, zabarwienia skóry, poglądów religijnych i politycznych. Nie jest związkiem tajnym; jego istotę i cel, jego dzieje, ustrój i prawa poznać może każdy. Przysięga mil­czenia, składana przez kandydatów w chwili przyjęcia, odnosi się wyłącznie do t. zw. ruchów rozpoznawczych i do zwyczajów, towa­rzyszących czynnościom rytualnym. Większość symbolów, stano­wiących podłoże tych czynności, związek zaczerpnął z budownictwa. Nauka wolnomularska nie zna dogmatów. Działalność związku po­lega na duchowem i etycznem oddziaływaniu na jego członków, któ­rych wolnomularstwo wychowuje w duchu wewnętrznego uszlachet­nienia i powszechnego umiłowania ludzkości; działalność zewnętrzna zmierza do pełnienia dobrych uczynków, do czynnego ujawniania i szerzenia myśli, wolnej od przesądów, oraz do kształcenia zmysłu społecznego.

Wolnomularstwo nie podlega jednolitemu naczelnemu kierow­nictwu; dzieli się na samodzielne wspólnoty (wielkie loże lub wielkie wschody), oraz poszczególne wolne grupy (loże). W jedną całość łączy je tylko wspólność celu i zasad, jako też braterski stosunek między lożami, przejawiający się w dopuszczaniu gości na zgroma­dzenia, w prawie wolnego przenoszenia się (afiliacji) i w obowiązku wzajemnego moralnego wspomagania.

Istota wolnomularstwa czerpie swój początek z dawnych czasów, odkąd istnieli na świecie ludzie wolni duchem, dążący do praw­dy nieskrępowanej dogmatami kościelnemi, złączeni w „związki ści­słe” (związki „mistyczne”). Obecne wolnomularstwo wywodzi się z bractwa kamieniarzy i z ich chat (lóż). Dnia 24 VI 1717 r. cztery stare loże zawodowych mularzy połączyły się w Londynie w jedną Wielką Lożę i dokonały wyboru wielkiego mistrza. Zachowano przytem nazwę wolnomularzy i dawne znaki rozpoznawcze. Dawne prawa („Stare obowiązki”) loży utrzymano nadal; ogłoszono je w r. 1723 („Księga Konstytucyjna wolnych i przyjętych mularzy"). Rozrost wolnomularstwa wywołał wkrótce reakcję przeciw niemu. Najgwałtowniej prześladowała wolnomularstwo Św. Inkwizycja w Hiszpanji i Portugalji. Ekskomunikę wolnomularstwa, ogłoszoną w r. 1738 przez papieża Klemensa XII, odnowili następnie Benedykt XIV, Pius IX i Leon XIII.

Źródło: Gleic Alojzy Krzysztof, 1936, Glossarjusz okultyzmu z przedmową Józefa Świtkowskiego, Kraków, Bibljoteka „Lotosu” nr 3, s. 87–88.

* hasło zacytowano bez zmian w stosunku do oryginału.  

Słowa kluczowe: Glossarjusz okultyzmu, Gleic