Fatum: studyum psychologiczne, Hanna Krzemieniecka; Jan Fiszer, Warszawa 1928, ss. 241, elektroniczna wersja książki w serwisie Polona.

Fatum: studyum psychologiczne to powieść Hanny Krzemienieckiej, czyli Janiny Furs-Żyrkiewicz, de domo Bobińskiej (1866–1930), teozofki, pisarki, działaczki społecznej. Żyrkiewiczowa wstąpiła do Towarzystwa Teozoficznego 31.12.1909 r. (Theosophical Society General Membership 1909), dołączając do warszawskiej loży Alba, która stanowiła część Rosyjskiej Sekcji Narodowej Towarzystwa Teozoficznego (Adyar). W powieści, której osnową jest niespełniona miłość głównego bohatera – Antoniego i darzącej go uczuciami Felicji, nakłonionej do małżeństwa z innym mężczyzną, pojawia się wiele wątków z dyskursu ezoterycznego. To, co dzieje się miedzy bohaterami, określane jest mianem magnetycznych prądów, sił mistycznych oraz nazywane mocą „tajemnymi prawami narzuconą, potężną jak fatalizm […]”. Wyjaśnia to także tytuł książki. Ta moc to „Stara Ananke, ciążąca nad ludzkim istnieniem” (Krzemieniecka 1928: 43). Książka przepełniona jest analizą psychologiczną – przede wszystkim cierpień głównego bohatera, ale także jego duchowego rozwoju – „sny jego nurtują jakieś tajemne echa samowiedzy; budzi się z nich nagle, jakby tknięty sprężyną jakiejś niejasno sformułowanej myśli, która w ciszy nocnej z mózgu bezwiednie się wyłania” (Krzemieniecka 1928: 44). Antoni jest lekarzem, który w wolnym czasie zajmuje się pracą naukową. Dowiadujemy się, że to „[praca] do której materiały zbierał od dawna, zamierzając rozjaśnić garstkę poglądów, nie licujących z ogólnie przyjętym mniemaniem”, dalej dowiadujemy się, że praca ma tytuł O fizjologii porównawczej układu nerwowego i że Antoniego interesuje duchowa organizacja człowieka. Doktor – psycholog badający zjawiska liminalne, to też znana postać w polskiej literaturze początku XX w. w Polsce, kiedy ezoterycy (i nie tylko) zafascynowani byli sławnym Julianem Ochorowiczem (1850–1917). 

Ilustracje. Z perspektywy badań ezoteryzmu, poza treścią powieści, bardzo interesująca jest także jej szata graficzna. Ilustrację tytułową do książki wykonał teozof, znany malarz i dyrektor Warszawskiej Szkoły Sztuk Pięknych, Kazimierz Stabrowski (1869–1929) – zwierzchnik loży Alba, później założyciel stowarzyszenia zarejestrowanego jako Warszawskie Towarzystwo Teozoficzne, a od 1913 r. członek Towarzystwa Antropozoficznego. Na obrazie emblemat nad czołem postaci ma kształt heksagramu – gwiazdy Dawida (מָגֵן דָּוִד magen Dawid), w zachodnich systemach ezoterycznych nazywaną pieczęcią Salomona – jednak w tej kolorystyce, połączeniu białego i czarnego trójkąta równobocznego, stanowi fragment emblematu Towarzystwa Teozoficznego. Warto zatrzymać się zatem na jego znaczeniu.

Teozofowie podkreślają, że krzyżujące się trójkąty, poza oczywistym skojarzeniem z gwiazdą Dawida, występują w tradycji indyjskiej i są znane jako Sri Yantra i Satkona Chakram. Symbol reprezentuje stworzony wszechświat. Same trójkąty symbolizują zaś trzy aspekty manifestacji znanej jako trójca w różnych religiach – np. w chrześcijaństwie jako Ojciec, Syn i Duch Święty, a w hinduizmie Śiwa, Wisznu i Brahma. Czarny trójkąt skierowany jest w dół i oznacza zejście Ducha w materię. Biały, skierowany w górę, symbolizuje z kolei wzniesienie się życia z materii w Ducha. Skrzyżowane trójkąty wskazują na wieczne przeciwstawienie sił światła i ciemności w przyrodzie i człowieku (TS Adyar). Środek przecinających się trójkątów wyznacza punkt, który wraz z wierzchołkami tworzy liczbę siedem. Jest to liczba manifestacji wszechświata, określa także siedmioraką konstytucję człowieka. Punkt centralny to zarazem siódma (lub pierwsza) Najwyższa zasada, z którego wyewoluowało kolejnych sześć (por. Hoskins 1990: 29–35). Poza okładką Stabrowskiego, osiem niezwykle interesujących ilustracji do książki stworzył inny znany malarz, Konstanty Górski (1868–1934), dwie z nich zaprezentowane są poniżej:

Karolina Maria Hess

Literatura: Emblem or the Seal, The Theosophical Society Adyar; Foundations of Esoteric Philosophy from the writings of H. P. Blavatsky, 1990, I. H. Hoskins red., 2nd ed., Adyar, Wheaton; Krzemieniecka H., 1928, Fatum: studyum psychologiczne, Warszawa,  https://polona.pl/item/fatum-studyum-psychologiczne,OTY5MTk0MTE/6/#info:metadata; The seal of the Theosophical Society, Daily Theosophy.

Słowa kluczowe: literatura i ezoteryzm, teozofia, teozofia w Polsce, Towarzystwo Teozoficzne, psychologia, magnetyzm, Hanna Krzemieniecka, Kazimierz Stabrowski, Konstanty Górski